حقوق بشر و بشر دوستانه در نهج البلاغه

انسان به رغم تاریخ طولانی تمدن خود و ظهور و سقوط نظام های تمدنی گوناگون، کوتاه زمانی است که حقوق بشر را به رسمیت شناخته است. حقوق بشر ابتدایی ترین و اساسی ترین حقوقی است که هر فرد به لحاظ ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره مند است. این بیان ساده، آثار و بازتاب های اجتماعی و سیاسی مهمی برای مردم و حکومت ها به دنبال دارد. مطابق اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین المللی این حقوق ویژگی هایی همچون جهان شمولی، سلب ناشدنی، انتقال ناپذیری، تفکیک ناپذیری، عدم تبعیض، برابری طلبی، به هم پیوستگی و درهم تنیدگی را دارا است. تبیین و بررسی دیدگاه امام علی بن ابی طالب(ع) نسبت به حقوق بشر و بشردوستانه که قرن ها پیش از ظهور در اندیشه سیاسی غرب، در سیره نظری و عملی ایشان نمود خارجی داشته است، با بررسی نظامی که در طول حکمرانی حضرت شکل گرفت و واکاوی سیره ایشان، پیش از دوران حکومتش، ارزش این تفکر را در اندیشه سیاسی اسلام بیان می دارد. در این راستا مطالعه مفاد و شروح نهج البلاغه موید این برداشت از کردار و گفتار امام (ع) است. حق حیات که در اندیشه معاصر، حیات آدمی را از هر تهدیدی مصون می داند، در سیره امیرالمومنین(ع) ظهور یافت و در رفتار ایشان با ابن ملجم به اوج ظهور رسید. در منظرامام تنها ملاک برخورداری از حقوق شهروندی، انسان بودن است. در این نوشته تلاش شده تا موضوع حقوق بشر و حقوق بشردوستانه از نگاه نهج البلاغه مورد مداقه قرار گیرد. از این رو به بررسی برخی مفاهیم و مبانی مربوط به حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در نهج البلاغه و سیره عملی امیرالمومنین (ع) پرداخته ایم و در این خصوص ضمن برسی متون حقوقی و بین المللی در باب حقوق بشر و بشردوستانه و تطبیق آن ها با مفاهیم مطرح در نهج البلاغه و آنچه در سیره امام (ع) به روشنی قابل برداشت و ملاحظه است، این فرضیه مورد تأیید و تأکید قرار گرفته که آنچه در اندیشه و بیان حضرت دیده می شود، بر مفاهیم جدید تقدم زمانی دارد. حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، دو شاخه پراهمیت حقوق بشمار می روند و امروزه در کانون توجه جهانی قرار دارند. با مراجعه به منابع اسلامی، می توان به روشنی به این حقیقت پی برد که اسلام، قرن ها پیش از شکل گیری و تدوین مفاهیم حقوق بشری، در قالب اصول و قواعد دینی خود، از جمله کرامت انسانی، آزادی، مساوات، برخورداری از امنیت و احترام به مالکیت فردی و... در این حوزه پیشتاز بوده است. اگرچه مبانی حقوق بشری و حقوق بشردوستانه، پیشتر و بیشتر در قرآن کریم واکاوی گردیده، اما این موضوعات در نهج البلاغه، کتاب دوم مسلمانان پس از قرآن، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله درپی بازشناسی دیدگاه نهج البلاغه در زمینه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه است. در این پژوهش که از روش توصیفی – تحلیلی پیروی کرده، کوشیده شده با ارائه نمونه هایی از نهج البلاغه و همچنین مراجعه به سیره عملی امام علی(ع)، رویکرد نظری و پایبندی عینی امام(ع) به ارزش های حقوق بشری تبیین گردد. این تحقیق شامل چهار فصل می باشد که شامل: فصل اول، پیشینه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در اسناد بین المللی؛ فصل دوم، حقوق بشر و بشردوستنه در اسلام؛ فصل سوم حقوق بشر در نهج البلاغه، فصل چهارم حقوق بشردوستانه در نهج البلاغه می باشد.